“Kuracağız öz yurtta dirliği, düzenliği.

Yıkıyor engelleri ulus egemenliği.

Görsün köyler bolluğu, rahatlığı, şenliği.

Bizimdir o yenilmek bilmeyen Türk benliği

Biz ulusal varlığın temeliyiz, köküyüz.

Biz yurdun öz sahibi, efendisi, köylüyüz.” *

Tarihsel Bağlam ve Vizyon

Köy Enstitüleri, Türkiye Cumhuriyeti’nin erken dönem eğitim reformlarının en dikkat çekici projelerinden biridir. 1940’lı yıllarda Hasan Âli Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç’un öncülüğünde kurulan bu kurumlar, hem eğitim politikalarında devrim niteliği taşımış hem de kırsal kesimde yaşayan ıssız kitlelerin toplumsal yaşamına umut olmuştur. Amacı, köyde yaşayan insanların hem eğitim hem de ekonomik kalkınma yoluyla yaşam standartlarını yükseltmektir.

Tarihsel Örnekler ve Gelişim Süreci

Kuruluş Süreci

Köy Enstitüleri, 17 Nisan 1940 tarihli bir yasayla resmen kuruldu. Hasan Âli Yücel’in Milli Eğitim Bakanlığı ve İsmail Hakkı Tonguç’un Eğitim Genel Müdürlüğü döneminde temelleri atılan bu sistem, Türkiye’nin dört bir yanında inşa edilen 21 enstitü ile hayata geçirildi. Amaç, köylerden öğrenci seçerek bu öğrencilere hem akademik hem de mesleki bilgi kazandırmak ve bu bilgiyle köylerini modernleştirme misyonu yüklemekti.

Eğitim Programı

Köy Enstitüleri’nin eğitim modeli, çok yönlü bir yaklaşım benimsiyordu. Dersler, akademik bilgi ile uygulamalı çalışmanın birleştirilmesiyle tasarlanmıştı. Bir öğrenci günün yarısında teorik dersler (edebiyat, matematik, fen) alırken, diğer yarısında tarım, marangozluk, hayvancılık gibi uygulamalı derslerle bilgi ve becerisini geliştirirdi. Hasan Âli Yücel, bu sistemi “Eğitimde üretim” felsefesiyle tanımlıyordu.

Tarihsel Anekdotlar

Mahmut Makal’ın Bizim Köy kitabı, bu dönemin ruhunu anlamak için çarpıcı bir örnek sunar. Kitapta, bir Köy Enstitüsü mezununun köyde karşılaştığı zorluklar ve halkı aydınlatma konusundaki çabaları anlatılır. Fakir Baykurt’un anıları ve eserleri, bu kurumun bireysel ve toplumsal boyutlarını ortaya koyarken Kemal Tahir’in Bozkırda Sabah Oluyor adlı romanı, enstitülerin sosyal dokudaki etkilerini yansıtır.

Güler Yalçın’ın Canlandırılan Ütopya: Köy Enstitüleri kitabı, enstitülerin bir toplumsal kalkınma modeli olarak başarılarına ve hayata geçirdiği ütopyaya işik tutar. Hacı Angı’nın Bir Köy Enstitülünün Anıları eseri, öğrenci gözünden bu eğitim deneyimini ve Cumhuriyet dönemi eğitim anlayışını detaylandırır. Firdevs Gümüşoğlu’nun Cılavuz Köy Enstitüsü kitabı ise enstitülerden birinin özelinde hem pedagojik yaklaşımı hem de toplumsal etkileri ortaya koyar.

Pakize Türkoğlu’nun Tonguç ve Enstitüleri adlı kitabı, İsmail Hakkı Tonguç’un vizyonunu ve bu vizyonun kırsal kalkınmada oynadığı rolü detaylandırır. Ayrıca Mektuplarla Köy Enstitüsü Yılları ve Hasanoğlan Hatırası gibi eserler, dönemi birinci elden anlamak için önemli kaynaklardır.

Köy Enstitüleri Modeli

Teorik ve Pratik Dengesi

Köy Enstitüleri’nin pedagojik yapısında teori ve pratik öğrenme ayrılmaz bir bütün oluşturuyordu. Bu modeli diğerlerinden ayıran özellik, öğrencilerin sadece bilgiyle donatılmıyor, aynı zamanda bu bilgiyi toplumsal kalkınma için kullanmaya teşviki oluyordu.

Toplumla Bütünleşik Eğitim

Köy Enstitüleri, sadece bireylerin eğitimi ile değil, toplumun geneline dokunan bir vizyona sahipti. Bu, halkın aktif katılımı ve dayanışmayla gerçekleştiriliyordu. Her enstitü kendi binasını ve altyapısını öğrencilerin emekleriyle inşa ediyordu. Bu sayede, “kendi emeğinle yaratma” duygusu geliştiriliyordu.

Kapanışa Giden Süreç

Köy Enstitüleri, 1950’lerde değişen siyasi iklim ve toplumsal önyargılar nedeniyle zorlu bir sürece girdi. 1954 yılında bu kurumlar kapatıldı ve yerine klasik öğretmen okulları getirildi. Bu karar, sadece kırsal eğitim reformunu durdurmakla kalmadı, aynı zamanda köylerde toplumsal kalkınma çabalarını da zayıflattı.

Köy Enstitüleri, Türkiye’nin kırsal kesimlerinde eğitim ve kalkınmayı hedefleyen yenilikçi bir model olarak 1940 yılında kurulmuş, ancak 1954’te kapatılmıştır. Bu kapanışın ardında çeşitli politik, toplumsal ve uluslararası etkenler bulunmaktadır.

Karşılaşılan Zorluklar ve Nedenleri

1. İdeolojik Eleştiriler ve Komünizm Suçlamaları: Köy Enstitüleri, bazı çevrelerce “komünist yuvası” olarak nitelendirilmiş ve bu kurumların Sovyet ideolojisini yaydığı iddia edilmiştir. Bu suçlamalar ile enstitülerin toplum nezdinde itibarını zedelemek amaçlanmıştır.
2. Karma Eğitime Yönelik Tepkiler: Kız ve erkek öğrencilerin birlikte eğitim görmesi, özellikle muhafazakâr kesimlerde ahlaki kaygıları doğuracak propaganda aile desteklenmiş ve bu durum enstitülere karşı olumsuz bir tutum geliştirilmesine sebep olmuştur.
3. Toprak Ağalarının ve Muhafazakâr Kesimlerin Direnci: Köy Enstitüleri’nin hedeflediği toplumsal dönüşüm, özellikle toprak ağaları ve muhafazakâr kesimlerin çıkarlarına ters düşmüştür. Bu gruplar, enstitülerin kapatılması yönünde baskı oluşturmuştur.

Dönemin Yansımaları ve Politik Engeller

1. İç Siyasi Baskılar: 1946’da Millî Eğitim Bakanı olan Reşat Şemsettin Sirer döneminde, enstitüler hakkında görüş ayrılığı başlamış ve bazı enstitüler kapatılmıştır.
2. Uluslararası Baskılar ve Truman Doktrini: II. Dünya Savaşı sonrası ABD’nin Sovyetler Birliği’ne karşı başlattığı Truman Doktrini çerçevesinde, Türkiye’ye yapılan yardımların bir şartı olarak Sovyet esinlenmesi taşıyan uygulamaların kaldırılması talep edilmiştir. Bu durum, Köy Enstitüleri’nin kapatılma sürecini hızlandırmıştır.

Köy Enstitüleri’nin Eğitim Tarihindeki Yeri

Köy Enstitüleri, yalnızca Türkiye’nin eğitim tarihinde değil, dünyada da benzersiz bir model olarak kabul edilmektedir. Kapanışından bu yana geçen yıllar, bu öncü yaklaşımın etkisini daha da belirginleştirmiştir.

Bugün, köy enstitülerinin ilkeleri yeniden düşünülerek modern eğitim politikalarına yansıtılabilir mi? Bir sonraki yazıda, bu sorunun yanıtını tartışıyor olacağız.

* Güftesi B. Kemal çağlar tarafından yazılan ve bestesi A. Adnan Saygun tarafından yapılan bu marş, önce ‘ZİRAAT MARŞI’ olarak düzenlenmiş daha sonra bütün köy enstitülerinin ortak marşı olmuştur.

İlhami Serdar KARAMAN –11.12.2024

x.com/iskaraman