“Yüksekte yer tutanlar, aşağıdakiler kadar emniyette değildir.” Şeyh Edebali

Güç, bireylere bir amaca ulaşma, bir topluluğu yönetme veya bir sistemde düzeni sağlama yetkisi verir. Ancak güç, kontrolsüz ve yanlış kullanıldığında, bireyin karakterinde ve davranışlarında radikal değişikliklere neden olabilir. Bu olgu literatürde güç zehirlenmesi (power intoxication) olarak adlandırılır.

Güç zehirlenmesi, bir kişinin sahip olduğu yetki ve gücün etkisiyle kibirlenip, gerçeklikten kopması ve yanlış kararlar alması durumunu ifade eder. Şeyh Edebali’nin bu nasihati, yüksek mevkilerde bulunan kişilerin, konumlarının getirdiği tehlikelerin farkında olmaları ve alçakgönüllülükle hareket etmeleri gerektiğini vurgular. Aksi takdirde, güç zehirlenmesine kapılarak hem kendileri hem de yönettikleri insanlar için risk oluşturabilirler.

Güç Zehirlenmesi Nedir?

Güç zehirlenmesi, bireyin elde ettiği yetkiyi veya otoriteyi kontrolsüz bir şekilde kullanmaya başlaması ve bunun sonucunda etik dışı davranışlar sergilemesi durumudur. Bu durum, yalnızca bireyi değil, liderin sorumlu olduğu topluluğu, çalışma ortamını ve uzun vadede toplumun genel yapısını da olumsuz etkiler.

Bu kavram, özellikle siyaset, iş dünyası, eğitim ve spor gibi alanlarda sıkça karşımıza çıkar. Güç zehirlenmesine uğrayan bireyler, genellikle kendilerini dokunulmaz hisseder ve kararlarını sorgulanamaz olarak görürler.

Güç Zehirlenmesinin Belirtileri

1-Aşırı Ego ve Üstünlük Kompleksi:

Güç zehirlenmesine uğrayan kişiler, kendilerini diğerlerinden üstün görür ve bu üstünlük algısı, onların daha fazla eleştiri almalarını engeller. Örneğin, 2008’de yaşanan Lehman Brothers krizi, şirketin üst yönetimindeki liderlerin aşırı özgüvenle hareket ederek finansal riskleri görmezden gelmesinin bir sonucu olarak anılmaktadır.

2-Empati Eksikliği ve Despotizm:

Güç zehirlenmesi yaşayan bireyler, çalışanlarının ya da takipçilerinin ihtiyaçlarını ve duygularını görmezden gelme eğilimindedir. Örneğin, bazı otoriter liderlerin, ülkelerinde halkın ihtiyaçlarına duyarsız politikalar üretmeleri, toplumsal huzursuzluklara yol açmıştır.

3-Adaletsizlik ve Kayırmacılık:

Kayırmacılık, güç zehirlenmesinin en belirgin sonuçlarından biridir. Örneğin, bir yöneticinin yakın arkadaşlarını ya da aile üyelerini liyakatsiz şekilde kritik pozisyonlara getirmesi, kurum kültürünü olumsuz etkiler.

4-Eleştiriye Tahammülsüzlük:

Güç zehirlenmesine uğrayan kişiler, genellikle eleştiriye kapalıdır ve bu durum, yanlış kararların uzun süre devam etmesine neden olur.

Gerçek Hayattan Örnekler

1-Siyasette Güç Zehirlenmesi:
Bazı liderler, uzun süre iktidarda kaldıklarında, gücün kendilerine sağladığı dokunulmazlık hissine kapılır. Örneğin, dünya tarihindeki bazı otoriter rejimler, liderlerinin eleştiriye tahammülsüzlüğü ve empati eksikliği nedeniyle toplumsal çöküşe neden olmuştur.

2-İş Dünyasında Güç Zehirlenmesi:
Enron Skandalı, güç zehirlenmesinin iş dünyasındaki en bilinen örneklerinden biridir. Şirket yöneticileri, kişisel kazanç uğruna etik kuralları hiçe sayarak binlerce kişinin işsiz kalmasına neden olmuştur.

3-Eğitim Alanında Güç Zehirlenmesi:
Bir okul müdürünün, öğretmenler ve öğrenciler üzerinde despot bir yönetim sergilemesi, eğitim ortamını olumsuz etkiler. Bu tür durumlar, öğretmenlerin motivasyonunu düşürürken öğrencilerin gelişimini de sekteye uğratır.

Güç Zehirlenmesinin Nedenleri

1-Mutlak Güç Algısı:
Bir kişinin gücü sorgulanmadığında ya da sınırlandırılmadığında, kontrolsüzlük kaçınılmaz olur.

2-Aşırı Övgü ve Korku Kültürü:
Çevresindekilerin sürekli övgüde bulunması ya da bireyden korkması, liderin gerçeklik algısını kaybetmesine neden olabilir.

3-Liyakatsizlik ve Hesap Verebilirlik Eksikliği:
Liyakat temelli olmayan bir sistemde, liderlerin etik dışı davranışları denetlenemez hale gelir.

Güç Zehirlenmesinin Sonuçları

1-Kurum Kültürüne Zarar: Çalışma ortamında güvensizlik, motivasyon kaybı ve düşük verimlilik.

2-Toplumsal Çatışmalar: Siyasette güç zehirlenmesi, halkın kutuplaşmasına yol açabilir.

3-Liderin İtibar Kaybı: Uzun vadede liderler, güçlerini kötüye kullandıkları için yalnızlaşabilirler.

Güç Zehirlenmesini Önlemek İçin Çözümler

Bu durumun önüne geçmek için, özellikle liderlik pozisyonunda bulunan bireylerin eleştiriye açık, adaletli, mütevazı ve kendini sürekli geliştiren bir yaklaşım benimsemeleri önemlidir.

1-Denetim ve Şeffaflık:
Liderlerin kararlarının şeffaf olması ve belirli bir denetim mekanizmasına tabi tutulması, kontrolsüzlüğü önleyebilir.

2-Eleştiriye Açıklık:
Liderlerin eleştiri kültürünü benimsemesi ve farklı görüşlere saygı duyması önemlidir.

3-Etik Eğitimler:
Liderlerin etik ve insan odaklı liderlik konusunda eğitim alması, güç zehirlenmesini engelleyebilir.

4-Liyakat Temelli Sistemler:
Liyakat, liderlerin çevrelerinde sadece güçlü bireyleri değil, aynı zamanda dürüst danışmanları da barındırmasını sağlar.

Güç, doğru kullanıldığında büyük bir toplumsal değişim ve ilerleme aracı olabilir. Ancak kontrolsüz güç, birey ve toplum için yıkıcı etkiler doğurabilir. Güç zehirlenmesinden kaçınmak, yalnızca bireylerin değil, aynı zamanda kurumların ve toplumların da sorumluluğundadır.

Bu nedenle liderlerin etik değerler, denetim mekanizmaları ve eleştiriye açıklık ilkelerini benimsemeleri büyük önem taşır.

İlhami Serdar KARAMAN –26.01.2025

x.com/iskaraman