“Benim manevi mirasım ilim ve akıldır. Benden sonrakiler, bizim aşmak zorunda olduğumuz çetin ve köklü zorluklar karşısında, belki gayelere tamamen eremediğimizi fakat asla taviz vermediğimizi, akıl ve ilmi rehber edindiğimizi tasdik edeceklerdir.”

Mustafa Kemal Atatürk

21. yüzyıl, teknolojik gelişmelerin hızla ilerlediği, bilgiye erişimin kolaylaştığı ve küreselleşmenin toplumlar üzerindeki etkilerinin arttığı bir dönemdir. Dijital dönüşüm, yapay zeka ve otomasyon teknolojilerinin hızla yaygınlaşması, bilgiye erişim ve öğrenme modellerinde radikal değişimleri zorunlu kılmıştır. Böylece, okulun da yeniden yapılandırılması zorunluluğu oluşmaktadır.

Teknolojik gelişmeler ve küreselleşen dünyanın getirdiği yeni toplum yapısı, toplumun evriminde Toplum 5.0 kavramını ortaya çıkarmıştır. Toplum 5.0, bireyin ve toplumun refahını artıran, sürdürülebilir ve akıllı toplum hedefleri doğrultusunda hareket eden bir modeldir. Eğitim 5.0 ise, bu akıllı toplumları oluşturma ve bireylerin 21. yüzyıl becerileriyle donatılmasını sağlama amacını taşımaktadır.

Geleneksel eğitim modelleri, sanayi toplumunun demokrasiye göre şekillenmiş olup, günümüzün dinamik ve dijital özgürlük uyumunu sağlamakta yetersiz kalıyor. Bu nedenle, Toplumu 5.0 için yetiştirecek eğitimi Eğitim 5.0 olarak, Eğitim 5.0’a göre de okulu Okul 5.0 olarak kurgulamalıyız.

Okul 5.0 kavramı, eğitimin dijitalleşme entegrasyonunu ve öğrenci merkezli anlayışı içeren bir model olarak ortaya çıkıyor. Tabi ki versiyon arayışı ya da anlamlandırışı nasıl algılanır bilmiyorum ama eğitimde paradigma değişimleri yaşanan bu yıllarda okulun da gerek anlayış, gerek felsefe, gerekse yapı olarak benzer versiyonu taşıması gerekliliğini savunuyorum.

Eğitim 5.0, insan merkezli bir yaklaşımla teknolojiyi kullanarak, öğrenme ortamlarını daha kişiselleştirilmiş, katılımcı ve yenilikçi hale getirmektedir. Bu yaklaşımla yapay zeka (AI), artırılmış gerçeklik (AR), sanal gerçeklik (VR) ve blockchain gibi ileri teknolojiler eğitime entegre edilerek, öğrenme deneyimi zenginleştirilir. Ayrıca sürdürülebilirlik ve çevre bilinci gibi konuları da eğitimin bir parçası haline getirerek, ülkelerin duyarlı bireyler topluluğu olarak büyümelerini hedefler.

OECD (2023) tarafından yayınlanan bir rapora göre, dijitalleşme ve yapay zeka destekli öğrenme süreçlerine yatırım yapan ülkelerde öğrenme başarı oranları %27 artmıştır. Ayrıca, hibrit öğrenme modelini benimseyen ülkelerde öğretmen verimliliği %35 oranında yükselmiştir. (McKinsey, 2022)

A- Okulların Yeniden Tasarlanma Gerekliliği

Eğitim, tüm toplumların temel yapı taşıdır ve Toplum 5.0’da bireyin rolleri, eğitim sistemleriyle doğrudan ilişkilidir. Eğitim 5.0, bireyi pasif bir bilgi alıcısı yerine, problem çözebilen, eleştirel düşünen, yaratıcı ve yenilikçi bireyler olarak yetiştirmeyi hedefler. Bireyin rolleri, öğrenme sürecinde aktif katılımcı olması, yaşam boyu öğrenme ilkelerini benimsemesi ve teknoloji ile uyumlu beceriler geliştirmesi üzerine kurulmalıdır. (Garrison, 2000).

1. Eğitimde Paradigma Değişimi: Sanayi Devrimi’nden Eğitim 5.0’a

Eğitim sistemleri tarih boyunca şu temel dönüşümlerden geçmiştir:

• Eğitim 1.0: Usta-çırak ilişkisine dayalı, deneyimsel öğrenme modeli.
• Eğitim 2.0: Matbaanın yaygınlaşmasıyla birlikte kitlesel öğretim modeli.
• Eğitim 3.0: Sanayi Devrimi ile gelen zorunlu eğitim ve standartlaştırılmış müfredat.
• Eğitim 4.0: Dijital teknolojilerin öğrenme sürecine entegrasyonu ve e-öğrenme platformları.

Eğitim 5.0, bu aşamaların üzerine eklenen yeni bir paradigma sunmaktadır. Bu model, teknolojiyi salt bir aracı olmaktan çıkarıp, bireyin eğitim yolculuğunu daha esnek, sürekli ve kişiselleştirilmiş hale getirmeyi amaçlar. (World Economic Forum, 2022)

McKinsey (2022) raporuna göre; Geleneksel eğitim sistemlerine bağlı kalan ülkelerde mezuniyet oranları %68’de kalırken, Eğitim 5.0 uyumlu sistemlerde bu oran %89’a kadar yükselmektedir.

Bunun yanı sıra, Eğitim 5.0’ın sunduğu veriye dayalı değerlendirme sistemleri, bireysel eğitim yollarını optimize ederek, her öğrencinin kendi potansiyelini en iyi şekilde gerçekleştirmesine olanak tanır.

2. Geleneksel Eğitim Modelinin Eleştirilmesi

Geleneksel eğitim sistemleri genellikle:

• Öğretmen merkezlidir: Bilgi tek yönlü olarak aktarılır, öğrenci pasif bir alıcı konumundadır.
• Ezber temellidir: Gerçek yaşamdan uzak, sınav odaklı bir yaklaşım benimsenir.
• Standartlaştırılmıştır: Her öğrenci aynı yönteme tabi tutulur ve bireysel öğrenme farklılıkları ardışık olarak gözlenir.
• Tek yönlü değerlendirme vardır: Başarı genellikle sınavlarla öğrenilir, süreç odaklı öğrenme yerine sonuç odaklı bir yaklaşım vardır.

21. yüzyıl becerilerinin geliştirilmesi ve desteklenmesi, geleneksel eğitim modeli ile mümkün değildir. Gelecekte öğrencilerin başarılı olmaları için, eleştirel düşünme, yenilikçilik, dijital okuryazarlık, problem çözme, empati ve iş birliği gibi becerilerle donatılması gerekmektedir.

B- Yeni Nesil Öğrenme İhtiyaçları

Eğitim 5.0 modeli, bireylerin değişen dünyaya uyum sağlamalarını ve aktif öğrenenler olmalarını destekleyen bir sistemdir.

Bireyin eğitimi artık sadece okul yıllarıyla sınırlı değil, yaşam boyu öğrenme anlayışıyla desteklenmelidir. Japonya ve Finlandiya gibi ülkeler, sürekli eğitim ve mesleki gelişim programlarını Eğitim 5.0 çerçevesinde uygulayarak bireyin değişen dünyaya uyumunu artırmaktadır. (World Economic Forum, 2022; Erstad & Zounek, 2018)

Ayrıca meslek hayatında bulunan bireylerin, sadece mesleki yönden değil sosyal yönden de gelişimleri desteklenmelidir.

1.Eleştirel Düşünme ve Problem Çözme

“Bilgileri sorgulama, analiz etme ve tutarlı çıkarımlar yapma” kazanmaları, kritik öneme sahiptir. Eğitim 5.0, proje temelli ve problem çözülmüş öğrenme modelleri ile başlayıp aktif olarak başlatılmasını teşvik eder.

2. Yaratıcılık ve İnovasyon

Geleceğin iş dünyası, yaratıcı düşünme ve yenilikçi problem çözme yeteneğine dayanacaktır. Okul 5.0 modeli, sanat, tasarım ve mühendislik gibi alanlara entegre edilerek özgün düşünme yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olur.

3. İletişim ve İş Birliği

Küreselleşen dünyada, etkili iletişimin kurulması ve farklı kültürlerden insanların iş birliği yapabilmesi önemlidir. Okul 5.0 , dijital araçlarla grup çalışmaları ve takım projeleriyle bu becerileri geliştirmeyi hedefler.

4. Dijital Okuryazarlık ve Teknoloji Kullanımı

Teknoloji, günümüzün öğrenme ortamlarının bir parçasıdır. Yeni nesil öğrenme modelleri, insanların etkin ve bulundukları bir şekilde kullanmalarını sağlayarak onları dijital dünyada başarılı bireyler haline getiriyor. Bununla birlikte teknolojinin etik değerler ile kullanımı, kişisel verilerin kullanımı ve telif hakları vb. kuralların da bilinmesi Teknoloji Okuryazarlığı olarak son derece önem taşımaktadır.

5. Sosyal ve Kültürel Farkındalık

Eğitim sadece akademik bilgi kapsamıyla sınırlandırılmamalıdır. Öğrenciler aynı zamanda etik ve ahlaki değerler ve küresel paydaş olma bilinci ile sosyal sorumluluk sahibi bireyler olarak yetiştirilmelidir. Okul 5.0 sosyal projeleri ile öğrencilerin, toplumun olası sorunlarına (küresel ısınma, afetlere hazırlık, sağlıklı nesiller, su kaynaklarının kullanımı, çevrecilik, sürdürülebilir çalışmalar, organik tarım vb.) ve fırsatlarına duyarlı hale getirilmesi sağlanmalıdır.

C- Eğitim 5.0 ve Okul 5.0’ın Temel Dinamikleri

Eğitim 5.0 , yalnızca teknolojinin birleşimine odaklanmaz; aynı zamanda
öğrenci merkezli bir eğitim anlayışını getirir. Bu doğrultuda Okul 5.0 modeli aşağıdaki temel hizmetlerden oluşur:

1- Bireyselleştirilmiş Öğrenme ve Yapay Zekâ Destekli Eğitim

Eğitim 5.0 , insanların bireysel öğrenme hızlarına uygun kişiselleştirilmiş içerikler sunmaktadır. Yapay zekâ destekli öğrenme platformları, akademik düzeydeki verileri analiz ederek, eksik olan konulara odaklanmayı sağlar.

Finlandiya’da 2021 yılında sunulan bir pilot uygulama, yapay zekâ destekli öğrenme analizlerinin başarı oranlarını %32 artırdığını göstermiştir. (OECD, 2022)

2- Hibrit Öğrenme Modelleri ve Dijital Dönüşüm

OECD (2023) tarafından yayınlanana göre:

• Dijital eğitim materyallerini kullanan akademik başarı %25 artarken,
• Hibrit öğrenme modeli benimseyen okullarda öğretmen-öğrenci etkileşimi %40 oranında artıyor.

Güney Kore’de 2022 yılındaki “Akıllı Sınıflar” projesi kapsamında, hibrit öğrenme yöntemleri sayesinde öğrenci katılım oranı %45’tir. (Dünya Bankası, 2023)

3- Disiplinlerarası Eğitim ve STEAM Yaklaşımları

STEM (Fen, Teknoloji, Mühendislik, Matematik) ve STEAM (Sanatın eklenmesiyle) uygulamaları, analitik ve yaratıcı düşünme yeteneklerini geliştirmeyi amaçlamaktadır.

Singapur’da STEAM evrensel eğitim programlarına katılanların yaratıcılık testlerinde %30 daha yüksek performans sergilediği tespit edilmiştir.(Singapur Milli Eğitim Bakanlığı, 2022)

4- Küresel Hedefler, Sosyal ve Kültürel Farkındalık

Eğitim 5.0 modelinde, temel değerleri, sürdürülebilirliği ve toplumsal açıdan önemli bir yer tutmaktadır.

• Norveç’te yapılan bir araştırmaya göre, sürdürülebilir kalkınma odaklı eğitim, programların yoğunluk düzeylerini %50 artırmıştır. (UNESCO, 2022)
• Türkiye’de yürütülen “Çevre Bilinci ve Eğitim” projesi kapsamında, çevrenin korunmasında ve geri dönüşümde %35 artış gözlemlenmiştir. (TÜBİTAK, 2021)

Eğitim 5.0, bireyselleştirilmiş, teknoloji destekli ve disiplinlerarası bir eğitim modelinin aktarımını zorunlu kılmaktadır. Geleneksel eğitim sistemleri, dijitalleşen dünyaya uyumu sağlamakta zorlanmakta ve öğrenci farkındalığını düşürmektedir.

Türkiye, Eğitim 5.0 ve Okul 5.0 modellerine uyum sağlamak için;
✔ Öğretmenlerin dijital yeterliliklerini artırma programları geliştirmelidir.
✔ Verilere ilişkin eğitim politikaları uygulanmalıdır.
✔ Müfredat reformları bilimsel metotlar ile yapılmalı, Ters Yüz Eğitim modeli ve Hibrit Eğitim modeli gibi esnek öğrenme modelleri benimsenmelidir.
✔ Analitik Düşünme, Anlama ve Anlatım, STEM, Yapay Zeka, Kodlama-Robotik ve Yenilikçi Öğrenme Modelleri gibi alanlarda öğretmenler desteklenmelidir.

Sonuç olarak, Eğitim 5.0’ın gereklilikleri yerine getirilmediği takdirde, dijital çağın sunduğu fırsatlar kaçırılabilir ve küresel rekabet gücü azalabilir.

Türkiye’nin eğitim politikalarının bu değişime ayak uydurması gerekmektedir.

Bu değişim neden gerekli onu anlatmaya çalıştım. Devamında da değişimin nasıl olacağını yazacağım.

Muhabbetle…

İlhami Serdar KARAMAN –02.03.2025

x.com/iskaraman